Από τα πολύ παλιά χρόνια, ο άνθρωπος θεωρούσε τον εαυτό του αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης. Μελετούσε τα καιρικά και φυσικά φαινόμενα, στα οποία αποδιδόταν διαφορετική οπτική από την αρχαιότητα έως και σήμερα, μέσω επιστημόνων, φιλοσόφων, διδασκάλων και σοφών. Σύμφωνα με όλους αυτούς, το Συμπαντικό Στερέωμα είναι τετραπλό ως προς τη φυσική ουσία του και χωρίζεται στο πεδίο της ύλης, δηλαδή της γης, του νερού, της φωτιάς και του αέρα. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν τα βασικά και θεμελιώδη συστατικά από τα οποία είναι κατασκευασμένο το περιβάλλον που αντιλαμβανόμαστε, ενώ μέσα από τις αλληλεπιδράσεις και τις αναμείξεις τους, αναπτύσσονται όλα τα άλλα αόρατα υλικά, που δομούν την ύπαρξη.
Αλληγορίες και συμβολισμούς για τα τέσσερα στοιχεία συναντάμε σε πολυάριθμους πολιτισμούς σε ολόκληρη τη γη. Οι πρώτοι ερευνητές που συγκέντρωσαν και κατέγραψαν τους μύθους των λαών, δεν υποψιάστηκαν το βαθύτερο νόημά τους, αλλά πίστευαν ότι πρόκειται για απλοϊκές λαϊκές δοξασίες, οι οποίες σηματοδοτούσαν την παιδική φάση της ανθρωπότητας. Έτσι κανείς, εκτός από τους Εσωτεριστές, δεν τους μελέτησε όπως έπρεπε. Πώς όμως τα τέσσερα στοιχεία της οντολογικής θεωρίας του Σύμπαντος επηρέασαν τους αρχαίους φιλοσόφους; Πώς επηρέασαν τη βιοδυναμική γεωργία, τους Εσωτεριστές και τους Στωικούς; Τι θεωρίες έχει ο εκάστοτε λαός από την αρχαιότητα έως και σήμερα; Ας το αναλύσουμε λοιπόν.
Η μεταφυσική θεωρία των τεσσάρων στοιχείων, βρίσκεται στον πυρήνα της ελληνικής φιλοσοφίας και οι περισσότεροι φιλόσοφοι ασχολούνταν με αυτό. Ωστόσο, δεν συμφωνούσαν μεταξύ τους για το αν και ποιό στοιχείο είναι το βασικότερο και πλέον πρωταρχικό στη δημιουργία του κόσμου. Ο Θαλής ο Μιλήσιος (624-546 π.Χ.) υποστήριζε την άποψη, ότι τα υλικά σώματα αποτελούνται από το βασικό υλικό του νερού. Ο Αναξιμένης (585-525 π.Χ.) υποστήριζε, αντιθέτως, ότι το βασικό υλικό είναι ο αέρας και ότι τα άλλα δύο στοιχεία το νερό και η γη, αποτελούνται από συμπυκνωμένο αέρα. Ο Ηράκλειτος, από την πλευρά του, υποστήριζε ότι ήταν η φωτιά. Ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι τα τέσσερα στοιχεία αποτελούν μια Τετρακτύ, αντιστοιχώντας τη φωτιά προς τη μονάδα, τον αέρα προς τη δυάδα, το νερό προς την τριάδα και τη γη προς την τετράδα. Ο Εμπεδοκλής θεωρούσε ότι και τα τέσσερα στοιχεία είναι βασικά και ότι το κάθε στοιχείο έχει βασικές ιδιότητες, έτσι ώστε από την σύνθεση των τεσσάρων αυτών στοιχείων να σχηματίζονται όλα τα υπόλοιπα υλικά. Αργότερα, ο Πλάτωνας (428-347 π.Χ.) πρόσθεσε τον αιθέρα και όρισε για κάθε στοιχείο ένα γεωμετρικό στερεό, βάσει της διδαχής των Πυθαγόρειων, δηλαδή το τετράεδρο για τη φωτιά, το εξάεδρο για τη γη, το οκτάεδρο για τον αέρα, το δωδεκάεδρο για τον αιθέρα και το εικοσάεδρο για το νερό. Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) καθόρισε τις ιδιότητες των τεσσάρων στοιχείων (κρύο-ζέστη, ξηρό-υγρό) και έδωσε στον αιθέρα την υπόσταση του "πνεύματος" των υπόλοιπων τεσσάρων στοιχείων. Τα στοιχεία της φωτιάς (ξηρό) και του αέρα (υγρό), τα κατηγοριοποίησε στη ζέστη και τη γη (ξηρό) και το νερό (υγρό) στο κρύο.
Ας μελετήσουμε, λοιπόν, τα τέσσερα στοιχεία βάση των πολιτισμών και αδελφοτήτων και τη διδασκαλία τους.
Οι Στωικοί εξέλιξαν περισσότερο αυτήν τη θεωρία και υποστήριξαν ότι το "πνεύμα" είναι μείγμα της φωτιάς και του αέρα. Γι' αυτό και τα δύο αυτά στοιχειά θεωρήθηκαν "πνευματικά" ή "ενεργά", ενώ τα δυο στοιχεία, η γη και το νερό, θεωρήθηκαν "αδρανή". Από κει και ύστερα, η θεωρία διαδόθηκε και έγινε αποδεκτή, παραμένοντας όπως ήταν, και επικράτησε για πολλούς αιώνες μέχρι τον Μεσαίωνα.
Η διδασκαλία και η θεωρία τους είναι μια απεικόνιση των καταστάσεων, στις οποίες μπορεί να υπάρξει η ύλη. Με τον όρο ύλη δεν εννοούμε τη φυσική ύλη που αντιλαμβανόμαστε και που δίνει μορφή και υπόσταση σε όλα τα πράγματα, αλλά την πηγή αυτής, γνωστή ως μορφή ενέργειας. Ο Εσωτερισμός διδάσκει ότι, συνολικά, υπάρχουν επτά είδη ενέργειας, τα οποία κατατάσσονται σε μια κλίμακα ανάλογα με το πόσο "λεπτές" είναι. Τα τέσσερα πρώτα είδη ενέργειας, που είναι και τα μόνα που μπορεί να χειριστεί ο άνθρωπος είναι η Νοηματική, η Ψυχική, η Ενεργειακή και η Αντικειμενική.
Τα τέσσερα, λοιπόν, είδη ενέργειας που αντιλαμβανόμαστε από τους αρχαίους πολιτισμούς συμβολίστηκαν με τα τέσσερα στοιχεία:
Αντικειμενικό επίπεδο (φυσική ύλη), τη γη
Ενεργειακό επίπεδο, το νερό
Ψυχικό επίπεδο, τον αέρα
Νοητικό επίπεδο, τη φωτιά
ΓΗ: Θεωρήθηκε από όλους τους πολιτισμούς στην αρχαιότητα ως η Μητέρα-Γη, ως μήτρα της ζωής. Σύμβολο της γονιμότητας και της σταθερότητας. Λατρεύτηκε ως θεότητα. Είναι αυτή που γεννά και θρέφει όλα τα όντα που κατοικούν πάνω της. Ως θεότητα στην ελληνική θρησκεία θεωρείται ανώτερη από όλες τις υπόλοιπες θηλυκές θεότητες. Η Γη είχε μεγαλύτερη αίγλη στις αγροτικές θρησκείες και στους πολιτισμούς, όπως οι Σουμέριοι. Μερικοί λαοί, π.χ. οι Περουβιανοί, πιστεύουν ότι κατάγονται από τα βουνά και τις πέτρες. Στην αρχαία Ελλάδα είναι πηγή δύναμης. Στον Χριστιανισμό, οι Πρωτόπλαστοι δημιουργούνται από χώμα και νερό. Στη δε αλχημεία, είναι η πρωταρχική φάση μετάλλαξης του άνθρακα σε διαμάντι και συμβολίζεται με μαύρο χρώμα.
ΝΕΡΟ: Το νερό είναι η πρωταρχική και ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Χαρακτηρίζεται από δυναμικότητα και μεταβλητότητα. Εξασφαλίζει μακροζωία, δύναμη, ενέργεια και καλή υγεία. Σύμφωνα με τις Βέδες, διαθέτει θαυματουργές θεραπευτικές ικανότητες. Είναι σύμβολο εξαγνισμού. Στον Χριστιανισμό, το Βάπτισμα συμβολίζει την εξωτερική και εσωτερική καθαρότητα, την απαλλαγή από κάθε μολυσματικό στοιχείο. Κατά τη μυθολογία παρουσιάζεται η Θέτιδα που βαπτίζει 
τον Αχιλλέα για να τον κάνει αθάνατο. Η λέξη κλειδί για το νερό είναι ο ρυθμός και η περιοδικότητα, γιατί το νερό ανακυκλώνει συνεχώς την ενέργεια. Σημαντική είναι και η δημιουργική δύναμη του νερού που επιτρέπει την ανάδυση μορφών, αλλά επίσης, σημαντική είναι η ικανότητα να καταλύει και να καταστρέφει κάθε μορφή ζωής. Ο μύθος του κατακλυσμού υπάρχει σε όλους τους λαούς όπως στους Έλληνες, Ισραηλινούς, Ινδούς, Σουμέριους, Ιρανούς, Βαβυλωνίους που μιλούν για καταστροφή κάθε μορφής ζωής πάνω στη γη. Η βροχή είναι για πολλούς λαούς το ουράνιο σπέρμα που γονιμοποιεί τη γη και την κάνει να βλασταίνει. Στην Αιγυπτιακή μυθολογία, ο Κνεπ, ο αιώνιος κρυφός Θεός, αναπαρίσταται με ένα φίδι που βγάζει το κεφάλι του έξω από το νερό. Στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες, το Σύμπαν δημιουργήθηκε από το νερό. Οι Ινδουιστές πιστεύουν ότι ο Μπράχμα έφτιαξε τον πρώτο άνθρωπο από γη, νερό και αέρα, δηλαδή ένα φυσικό, ενεργειακό και συναισθηματικό σώμα. Στους προσωκρατικούς, ο Θαλής ονομάζει την πρωταρχική και αρχέγονη ύλη "Ύδατα του Διαστήματος". Δίδασκε ότι όλα τα πράγματα προήλθαν από το πρωταρχικό νερό.
ΑΕΡΑΣ: Ο αέρας συμβολίζει την ψυχή. Το βασικότερο χαρακτηριστικό του είναι η μεταβλητότητα και η έλλειψη σταθερότητας. Για τον Πλάτωνα, η ψυχή, δηλαδή το αστρικό σώμα, είναι το κλειδί για την κυριαρχία της λογικής στον άνθρωπο. Ο Αναξιμένης τονίζει ότι όλα προήλθαν από τον αέρα και ότι ο αέρας και το πνεύμα είναι δυο ταυτόσημοι όροι. Στην αρχαία Ελλάδα, ο θεός των ανέμων είναι ο Αίολος, στην Ινδία ο Ίντρα ένας από τους μεγαλύτερους θεούς και ο θεός πολεμιστής Βουγιού. Ο αέρας συμβολίζει την ορμή, την ώθηση, την τόλμη και γι' αυτό ταιριάζει περισσότερο στους πολεμιστές.
ΦΩΤΙΑ-ΠΥΡ: Η φωτιά συμβολίζει τη νόηση του ανθρώπου αλλά και την παγκόσμια. Η λατρεία της φωτιάς υπήρξε από τα πολύ παλιά χρόνια και ήταν από τις βασικότερες λατρείες πολλών πολιτισμών. Στον Μιθραϊσμό, στη θρησκεία της Αβέστα, στη Ρώμη, στην Αίγυπτο, στην Αρχαία Ελλάδα έχει την ίδια περίπου σημασία. Στην Ελλάδα, ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά και την δίνει στους ανθρώπους, ενώ στην Αίγυπτο ο Ερμής ο Τρισμέγιστος διδάσκει ότι η φωτιά είναι μεταγενέστερο στοιχείο και δεν υπήρχε από την αρχή. Η φωτιά έχει καταστροφικές και εξαγνιστικές ιδιότητες. Έχει άμεση σχέση με τον ήλιο και αντανακλά τις ιδιότητες του. Συμβολίζει επίσης και την πνευματική δύναμη. Το πυρ είναι το αρσενικό στοιχείο, ο Πατέρας, ο Ουρανός. Η θηλυκή του όψη είναι η φωτιά της οικιακής εστίας. Στον Βουδισμό, το πυρ είναι η σοφία που κατακαίει την άγνοια. Στις Βέδες, ο θεός της φωτιάς, ο Άγκνι αντιπροσωπεύει τον άξονα του κόσμου. Στον Ζωροαστρισμό, το σπέρμα των ανθρώπων έχει την πηγή του στο πυρ και όχι στο νερό. Στους Σουμέριους, ο Μαρδούκ, ο πιο δημοφιλής θεός, είναι ο θεός του πυρός. Στον Χριστιανισμό και τον Μωαμεθανισμό συμβολίζεται με τη φωτιά της κόλασης και στην Ινδία με τη θεά Κάλι. Από τους Προσωκρατικούς, ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι η πρωταρχική ουσία του σύμπαντος είναι το πυρ από το οποίο προήλθαν με μετουσίωση όλα τα άλλα στοιχεία.
Ας δούμε τώρα και τις αντιστοιχίες των τεσσάρων στοιχείων:
Η Φωτιά είναι εξωστρεφές και ενεργητικό στοιχείο. Αντιστοιχεί στο Νότο και στον Αρχάγγελο Μιχαήλ, ενώ το αρχέτυπο του είναι εκείνο του Πολεμιστή. Τα στοιχειακά του πλάσματα, που ζουν στους αστρικούς κόσμους της φωτιάς, είναι οι σαλαμάνδρες. Το χρώμα της είναι το έντονο κόκκινο και καλλιεργεί στην ψυχή τη θέληση, την επιθετικότητα, το μαχητικό πνεύμα, το πάθος, την ανεξαρτησία, τη μάθηση, τη φιλοδοξία, τη σεξουαλικότητα, το κουράγιο, την επιμονή, το σθένος, την επιθυμία, τη δράση, τον ενθουσιασμό και τις ηγετικές τάσεις. Τα ζώδια στα οποία άρχει το στοιχείο της φωτιάς είναι ο Κριός, ο Λέων κι ο Τοξότης. Τα φυτά τα οποία φέρουν στη φύση τους το στοιχείο της φωτιάς είναι ο κέδρος, το κύμινο, ο άνηθος, το πορτοκάλι, το πιπέρι, το δεντρολίβανο κλπ. Όταν σε έναν άνθρωπο κυριαρχεί υπερβολικά το στοιχείο της φωτιάς, τότε εκείνος έχει τάσεις επιθετικότητας και θυμού, πονοκεφάλους, αϋπνία, υπερκινητικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, ενώ σε περίπτωση που συμβαίνει το αντίθετο, τότε εκείνος έχει τάσεις απάθειας, μικρή αντοχή, χαμηλή ζωτικότητα, μειωμένα αντανακλαστικά και έλλειψη ενθουσιασμού. Η φωτιά "τρέφεται" και "συμπορεύεται αρμονικά" με τον αέρα και το αντίστροφο. Αντιστοιχεί στην καρδιά.
Ο Αέρας είναι εξωστρεφές και ευγενές στοιχείο και αντιστοιχεί στην Ανατολή και στον Αρχάγγελο Ραφαήλ, ενώ έχει σαν αρχέτυπο τον Θεραπευτή. Τα στοιχειακά που κατοικούν στα πεδία του είναι οι συλφίδες. Το χρώμα του είναι το πορτοκαλί και τα ψυχικά του χαρακτηριστικά είναι η ευστροφία, οι διανοητικές ικανότητες, η έμπνευση, οι λεπτοί τρόποι, η ισορροπία, η μεταβλητότητα, η καλαισθησία, η ευγένεια, η κίνηση, η αρμονία των σχέσεων, η φιλανθρωπία, η διπλωματία, η αλληλοβοήθεια, η υπομονή. Τα ζώδια στα οποία κυριαρχεί το στοιχείο του αέρα είναι ο Ζυγός, οι Δίδυμοι κι ο Υδροχόος. Τα φυτά που φέρουν στη φύση τους το συγκεκριμένο στοιχείο είναι: η ακακία, η αμυγδαλιά, η λεβάντα, το πεύκο, η μαντζουράνα, η μουριά, η φτελιά, η φουντουκιά κλπ. Όταν σε έναν άνθρωπο υπάρχει έντονα το στοιχείο του αέρα, τότε εκείνος χαρακτηρίζεται από αδιαφορία, αφηρημάδα, ανησυχίες, μυϊκή αδυναμία, αναποφασιστικότητα, ατονία, καχεκτικότητα, φλυαρία, ενώ σε περίπτωση που συμβαίνει το αντίθετο, δεν έχει καλή μνήμη, υποφέρει από νωθρότητα, κακή κυκλοφορία του αίματος, κούραση, υπερβολικό ύπνο και χαμηλή οξυδέρκεια. Ο αέρας αντιστοιχεί στον εγκέφαλο.
Το Νερό είναι εσωστρεφές και παρορμητικό στοιχείο, αντιστοιχεί στη Δύση και τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, ενώ συμβολίζει τον Δημιουργό. Τα στοιχειακά που ζουν στο υδάτινο στοιχείο είναι οι Νύμφες. Το βασικό του χρώμα είναι το μπλε και τα ψυχικά χαρακτηριστικά του είναι η δημιουργία, το ένστικτο, η εσωτερικότητα, η αφοσίωση, οι καλλιτεχνικές κι αποκρυφιστικές τάσεις, η οργάνωση, η ευελιξία, το πάθος, ο ερωτισμός, η κατανόηση. Τα ζώδια στα οποία κυριαρχεί το υδάτινο στοιχείο είναι ο Καρκίνος, ο Σκορπιός και οι Ιχθύες. Τα φυτά που αντιστοιχούν στο στοιχείο του νερού είναι: η αλόη, η μηλιά, η σημύδα, το χαμομήλι, το γιασεμί, ο κρίνος, η βανίλια, το έλατο, η λεμονιά κλπ. Όταν ο άνθρωπος φέρει μέσα του έντονα το στοιχείο του νερού, τότε υποφέρει από απάθεια ή καταθλιπτικές τάσεις, υπνηλία, χαμηλή πέψη, αδυναμία συγκέντρωσης, συναισθηματικές εξάρσεις, κυκλοθυμία, ενώ όταν συμβαίνει το αντίθετο, πιθανόν να έχει κακή μνήμη, αδιαφορία, ρηχά συναισθήματα, μειωμένα αντανακλαστικά και ένστικτο. Αντιπροσωπεύεται από τα νεφρά.
Η Γη είναι εσωστρεφές και σταθερό στοιχείο, αντιστοιχεί στον Βορρά και στον Αρχάγγελο Ουριήλ, ενώ συμβολίζει τον Φύλακα. Τα στοιχειακά που βασιλεύουν στο στοιχείο της γης είναι οι νάνοι, οι καλικάτζαροι και οι ουνδίνες. Το χρώμα του είναι το πράσινο και το καφετί και τα ψυχικά γνωρίσματά του είναι η δύναμη, η πυγμή, η αυτοκυριαρχία, η ακεραιότητα, η σταθερότητα, οι αρχές, τα βαθιά συναισθήματα, η καλλιτεχνία, η χειρωνακτική εργασία, η ανθεκτικότητα και η ικανότητα διοίκησης. Τα ζώδια στα οποία κυριαρχεί το γήινο στοιχείο είναι ο Παρθένος, ο Ταύρος και ο Αιγόκερως. Τα φυτά που επηρεάζονται από το στοιχείο της γης είναι: το κριθάρι, η φτέρη, η μανόλια, η βρώμη, η αρτεμισία, η φασκομηλιά, το βαμβάκι, το σκουλόχορτο κλπ. Όταν ένας άνθρωπος διακατέχεται υπερβολικά από το στοιχείο της γης τον χαρακτηρίζουν τάσεις αποξένωσης, μοναξιά, ακινησία, νωθρότητα, λήθαργος, αρνητικά συναισθήματα, ενώ όταν συμβαίνει το αντίθετο τότε, έχει αδύναμο χαρακτήρα, κυκλοθυμία, ασυνάρτητη ομιλία, υστερία, αστάθεια, νευρικότητα, άγχος. Η γη "ξεδιψά" και "ενώνεται αρμονικά" με το νερό και αντίστροφα. Αντιστοιχεί στο στομάχι και τη σπλήνα.
Παραπάνω αναφέρθηκαν φυτά που αντιστοιχούν στο κάθε στοιχείο. Μιλάμε για τη βιοδυναμική ενέργεια όπου μιλά για τα τέσσερα στοιχεία των φυτών, δηλαδή τα φύλλα, τα άνθη, τους καρπούς και τις ρίζες τους. Με βάση την αστρολογική κατάταξη των αστερισμών και τη φάση της Σελήνης, η βιοδυναμική γεωργία ξεχωρίζει ημέρες, περισσότερο ή λιγότερο ευνοϊκές, για διάφορες καλλιεργητικές εργασίες, όπως η σπορά, το κλάδεμα, η μεταφύτευση, ο εμβολιασμός κλπ. Έτσι, οι ευνοϊκές ημέρες ενυπάρχουν, όταν η σελήνη διέρχεται σε κάποιον αστερισμό των τεσσάρων στοιχείων. Για παράδειγμα, για να καλλιεργούνται φύλλα όπως το μαρούλι, επιλέγονται οι μέρες φύλλου ή νερού. Με λιγότερη ανάλυση, ακόμα και για οποιαδήποτε καλλιεργητική εργασία, επιλέγουν τη σωστή φάση της σελήνης, όπως η πανσέληνος, που μεσουρανεί στον αστερισμό κάποιου από τα τέσσερα στοιχεία.
Στην κινεζική φιλοσοφία συναντούμε πέντε στοιχειά : γη, νερό, μέταλλο, ξύλο και φωτιά, τα οποία συνδέονται άμεσα με τις έννοιες του "γιν-γιανκ", καθώς αντιπροσωπεύουν όλες τις δυνάμεις που διέπουν το σύμπαν και συμπληρώνουν το ένα το άλλο. Στον αρχαίο κόσμο, πολλοί πολιτισμοί παρατηρούσαν τα σημεία που αποτυπώνονταν στη φύση για να κατανοήσουν και να μάθουν τις αλήθειες του χρόνου. Τα τέσσερα είδη μαντικής στα οποία χωριζόταν η φυσική μαντεία ήταν η γεωμαντεία, η πυρομαντεία, η αερομαντεία και η υδρομαντεία.
Τέλος, θα ήθελα να αναφέρω πως υπάρχουν τόσα θετικά στη μελέτη και κατανόηση των τεσσάρων στοιχείων της φύσης που, αν λίγο αντιλαμβανόταν ο άνθρωπος το πόσο σημαντική είναι η παρουσία τους στη ζωή μας και υπήρχε ο ανάλογος σεβασμός σε αυτά, σαφέστατα και δεν θα υπήρχαν οι άστατες και αναπόφευκτες κλιματικές αλλαγές, αλλά ούτε και οι καταστροφικές συνέπειές τους στο ανθρώπινο είδος και τον πλανήτη.
Κωνσταντίνα Αξιώτη ©
συνεργάτιδα enterstarcircle.blogspot.com
